Thu nhập của CEO – Kẽ hở của pháp luật

Thu nhập của các giám đốc điều hành (CEO) đã gia tăng một cách chóng mặt trong thập niên vừa qua, vượt xa so với mức độ lạm phát và mức thu nhập trung bình của một nhân viên quản lý – và điều này đã dẫn tới nhiều chỉ trích hướng về phía các công ty lẫn cơ quan luật pháp.

Mới đây, Uỷ ban chứng khoán và hối đoái Mỹ (Securities and Exchange Commission – SEC) đã có những bước đi đầu tiên nhằm thắt chặt hơn quy chế chi trả lương thưởng cho các giám đốc điều hành cấp cao. Theo chủ tịch SEC, Christopher Cox, với những thay đổi mới này, lần đầu tiên các công ty sẽ phải báo cáo chi tiết mức lương thưởng trả cho 5 giám đốc điều hành cấp cao nhất và tất cả các giám đốc chuyên môn. Nội dung tường trình bao gồm giá trị quyền lựa chọn cổ phiếu, tiền lương hưu, tiền trợ cấp thôi việc, và các thu nhập khác có giá trị trên 10 ngàn USD, mặc dù phần lớn trong số các khoản tiền này rất khó, hay không thể, đánh giá chính xác trong thời điểm hiện tại.

Quy định mới sẽ ảnh hưởng ra sao tới mức lương thưởng?

Một số giáo sư tại Đại học Wharton cho rằng rất có thể những điều luật như vậy sẽ không làm cho mức lương thưởng giảm xuống, nhưng tất cả đều đồng ý rằng quy định mới sẽ có những tác động tích cực nhất định khiến những khoản lương thưởng trở nên minh bạch hơn, chưa kể việc tường trình rõ ràng cũng sẽ cải thiện hệ thống lương thưởng trong công ty. Tuy nhiên, những thay đổi mới này là khá quan trọng. Các công ty hiện nay thường đặt ra mức lương thưởng cho giám đốc điều hành theo tỷ lệ phụ thuộc vào nguồn cung và nhu cầu, nên về nguyên tắc, có một vài yếu tố có thể ngăn ngừa những khoản lương vô lý, tuy chưa có yếu tố nào thực sự hoàn chỉnh cả. Việc tường trình cụ thể hơn sẽ có thể giúp giảm bớt phần nào những khúc mắc này.

Theo Martin Conyon, giáo sư quản lý tại Đại học Wharton, thì các cổ đông ngày một chỉ trích nhiều hơn mức thu nhập gia tăng không ngừng của các giám đốc điều hành, khi mức lương thưởng trung bình dành cho các CEO trong danh sách 500 công ty có giá trị lớn nhất tại Mỹ (S&P 500) tăng từ 1,98 triệu USD vào năm 1993 lên tới 6,58 triệu USD vào năm 2003. Một nghiên cứu khác của Thư viện Corporate, Portland, Maine, đã cho thấy thu nhập của các CEO vào năm 2003 tăng 15% và vào năm 2004 là 30%, cao hơn gấp 10 lần so với tỷ lệ lạm phát. Còn nghiên cứu do Đại học Havard thực hiện cho thấy mức lương thưởng dành cho các giám đốc điều hành hàng đầu tương đương với 10% lợi nhuận hàng năm của các công ty, trong khi con số này vào năm 1993 chỉ là 5%.

Quyền lựa chọn cổ phiếu

Thông thường, mức lương trả cho các giám đốc điều hành bao gồm khoản tiền lương cơ bản, tiền thưởng hàng năm phụ thuộc vào hiệu quả kinh doanh của công ty, quyền mua cổ phiếu, lựa chọn cổ phiếu, quyền được đảm bảo chế độ hưu trí và nhiều khoản khác bao gồm cả phương tiện cá nhân từ máy bay, xe hơi đến tư cách thành viên câu lạc bộ. Các khoản lương thưởng đã leo thang đáng kể từ khi quyền lựa chọn cổ phiếu cho phép các giám đốc điều hành có quyền mua cổ phiếu của công ty với mức giá cố định vào bất cứ thời điểm nào trong khoảng vài năm, thông thường là 10 năm. Lợi nhuận từ cổ phiếu có thể gia tăng đáng kể khi giá cổ phiếu gia tăng. Trong những năm đầu của thập niên 90, quyền lựa chọn cổ phiếu chỉ chiếm 20% trong tổng thu nhập của CEO, nhưng vào những năm 2000, con số này đã tăng lên 50%.

Trong khi các chuyên gia chỉ trích rằng sẽ thật đáng lo ngại nếu thu nhập của giám đốc điều hành cao hơn nhiều lần so với mức lạm phát và mức thu nhập trung bình của người dân, thì quả thật không dễ dàng chút nào để thiết lập ra một tiêu chuẩn để xác định xem liệu mức lương thưởng của các giám đốc điều hành có quá bất hợp lý hay không. Nhiều nghiên cứu cho thấy mức thu nhập của các CEO Mỹ lớn hơn gấp 1,6 lần các CEO của Anh (năm 2003) và cao hơn rất nhiều lần so với các đồng nghiệp tại các quốc gia khác, nhưng giáo sư Conyon cũng chỉ ra rằng nguyên nhân ở đây là do nền kinh tế và thị trường cổ phiếu Mỹ hoạt động hiệu quả hơn rất nhiều so với các quốc gia khác.

Một số nhà kinh tế khác lại cho rằng mức thu nhập của các CEO hiện nay là hợp lý, bởi phần lớn các CEO làm việc 12 giờ/ngày trong khoảng 350 ngày/năm. Thu nhập của các giám đốc điều hành tăng vọt trong 15 năm qua chỉ phản ánh rằng thế giới đang trở nên phức tạp hơn, nền kinh doanh toàn cầu là thiết yếu, công nghệ cũng đang phát triển nhanh chóng hơn, và kết quả là các CEO có năng lực ngày càng được săn lùng nhiều hơn. Thêm vào đó, các CEO ngày nay phải đối mặt với nhiều rủi ro lớn hơn và môi trường luật lệ nghiêm khắc hơn, khi họ được yêu cầu quản lý trung bình từ 50% đến 70% tổng tài sản công ty.

Một nghiên cứu khác cho thấy, mặc dù thu nhập của các CEO Mỹ cao, nhưng giá trị cổ phiếu và quyền lựa chọn cổ phiếu họ nắm cũng rất cao, đặt họ vào những rủi ro thua lỗ lớn hơn trong trường hợp thị trường chứng khoán suy thoái.

Hệ thống các “sao”

Nếu nhu trước đây, người ta chỉ gắn bó với một công ty, làm việc và thăng tiến trong suốt sự nghiệp của mình, thì từ thập niên 80 lại xuất hiện một khuynh hướng phổ biến mới là các giám đốc điều hành chuyển sang công ty khác làm việc và họ coi đó như là một bước tiến mới trong sự nghiệp của họ, nơi họ được hưởng mức đãi ngộ xứng đáng hơn cho tài năng của mình. Điều này làm nảy sinh một hệ thống các “sao” mà trong đó, các công ty sẽ phải trả một khoản tiền lớn hơn để có được cho mình những giám đốc điều hành giỏi.

Nhiều công ty cho rằng mục tiêu của họ chỉ là có được CEO với mức lương trên trung bình, thế nhưng mọi người đều mong đợi ở trên “mức trung bình” đó và vô hình chung đã tạo ra chuỗi phản ứng dây chuyền ngày một tăng cao. Trên thực tế, chính các công ty đã “làm hại” nhau khi đặt ra mức lương thưởng cho các CEO theo kiểu mức sau cao hơn mức trước để thu hút nhân tài.

Trong một nghiên cứu vào năm 2005 của Đại học Wharton và Đại học Stanford, các nhà kinh tế đã tìm hiểu về tác động của mắt xích xã hội có liên quan tới các CEO và thành viên của Uỷ ban lương thưởng công ty. Ví dụ, một mắt xích sẽ tồn tại nếu một CEO và một thành viên Hội đồng quản trị đều là thành viên của Hội đồng quản trị một công ty khác. Cuộc nghiên cứu có tên là Mạng lưới các giám đốc, thu nhập của CEO và Hoạt động tổ chức (Director Networks, Executive Compensation, and Organizational Performance) đã điều tra phân tích 22.074 giám đốc tại 3114 công ty Mỹ và Canada và phát hiện ra rằng các CEO có mối quan hệ vững chắc với các giám đốc thường nhận được mức lương thưởng cao hơn đáng kể so với các CEO không sở hữu nhiều mắt xích quan trọng trong công ty.

Tuy vậy, cuộc điều tra cũng cho thấy các công ty với những mắt xích như vậy thường hoạt động kém hiệu quả, bởi các CEO không thể sử dụng những mối liên hệ này để điều hành công ty. Do đó, cơ quan luật pháp cần phải yêu cầu các công ty tường trình rõ ràng kiểu mắt xích này, bởi nó giúp cho các cổ đông có được cái nhìn chính xác hơn về mức lương thưởng dành cho các CEO. Tại nhiều công ty hiện nay, các CEO nhận nhiều khoản tiền thưởng lớn mà các cổ đông không hề được biết, nhưng điều này sẽ thay đổi nếu cơ quan luật pháp đặt ra những quy định chặt chẽ và chi tiết hơn.

Bên cạnh đó vẫn có không ít chuyên gia cho rằng quy định mới sẽ làm cho mức lương thưởng của các CEO đi xuống. Tuy nhiên, các nhà làm luật lại không có đủ thẩm quyền để giới hạn mức lương thưởng của các giám đốc điều hành và quyền hành đó thực sự cũng không phải là ý tưởng hay. Chắc chắn không ai muốn các nhà quản lý can thiệp quá sâu vào hoạt động kinh doanh của các công ty, vì thế hãy để mọi người tự nhận ra điều đó và thị trường sẽ phải tự điều chỉnh cho phù hợp.