Chính sách mua rẻ, bán rẻ: Ngấm đòn đau, Việt Nam có tỉnh?

PGS TS Nguyễn Văn Nam – Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thương mại đặt giả thiết về việc Trung Quốc sử dụng những biện pháp về kinh tế trước thực trạng hàng Việt Nam từ nông sản, thủy sản, lúa gạo đến tài nguyên khoáng sản đều xuất khẩu sang Trung Quốc với giá rẻ và nhập về những sản phẩm đã qua chế biến với giá cao.

Thời gian vừa qua, cá tra của Việt Nam dù chi phối thị trường vẫn bị kiện vì bán giá rẻ. Lúa gạo của Việt Nam vẫn phải chịu thua để thương lái Trung Quốc ép giá, mặc dù trên thực tế, Trung Quốc đang thiếu một lượng lớn lúa gạo và đang phụ thuộc vào lúa gạo Việt Nam. Đứng ở góc độ kinh tế, đây có coi là một nghịch lý không thưa ông? Phải hiểu nghịch lý này như thế nào?

Người tạo ra giá trị lớn nhất cho gạo Việt Nam là nông dân còn những khâu chế biến nhỏ lẻ phân tán nên hiệu quả thấp, khâu thương mại là khâu quan trọng nhất nhưng lại lạc hậu.

Thời gian vừa qua, Việt Nam bán chủ yếu là những hợp đồng nhà nước gần đây nhất là hợp đồng 800.000 tấn bán cho Philippines, Việt Nam đã trúng thầu do bỏ thầu thấp nhất nhưng bây giờ nhiều công ty xuất khẩu xin trả lại hợp đồng vì xuất với giá quá rẻ, và những điều kiện khắt khe chưa có tiền lệ khiến các doanh nghiệp đối mặt với thua lỗ.

Khâu thương mại đang bộc lộ nhiều yếu kém vì quá lạc hậu, bản thân các doanh nghiệp quy mô nhỏ lẻ, chỉ có 2 doanh nghiệp lớn nhất là 2 Tổng Công ty Lương thực thì 2 Tổng công ty này vẫn đóng vai trò là cai thầu thay vì trực tiếp đi xuất khẩu.

Nguyên nhân do họ không mở rộng những nghiệp vụ trong thương mại hiện đại, trong khi đó thương mại hiện đại lại đòi hỏi người quản trị doanh nghiệp phải giỏi chuyên môn, nghiệp vụ thương mại để đi giao dịch với các nước, tìm thị trường lớn nhỏ… ở Việt Nam lại không có.

Chính vì vậy, lợi dụng vị trí độc tôn không thể kiếm được nhiều thu nhập, thua lỗ lại đẩy về phía nông dân, ép cho nông dân khiến giá lúa gạo ngày càng thấp, mặc dù công sức bỏ ra nhiều. Trong chuỗi lúa gạo còn nhiều điểm bất hợp lý vì vậy Quốc hội phát biểu có nhiều ý kiến đúng.

Chất lượng không phải là rào cản gây khó khăn cho hoạt động xúc tiến thương mại vì nếu làm thương mại tốt sẽ dẫn dắt người nông dân và nhà chế biến làm đúng chất lượng nhưng người làm thương mại có gì bán nấy, nếu không bán giá thấp nhất nên không đòi hỏi chất lượng.

Nếu giỏi thương mại sẽ nắm được thị hiếu của người tiêu dùng từ đó định hướng cho người dân nhưng họ lại thuần túy đóng vai trò là người trung gian kiếm chênh lệch, khi không kiếm được chênh lệch trên thế giới lại về ép giá nông dân, mua giá rẻ của nông dân. Mặt khác, lại nhân danh vì lợi ích của nông dân kêu gọi nhà nước phải bù lỗ, hỗ trợ, thực hiện chương trình trợ giá, vay với lãi suất thấp.

Trong hoạt động xuất khẩu với Trung Quốc, những nhà buôn của Trung Quốc cực kỳ lõi đời và am hiểu tâm lý của những doanh nghiệp Việt Nam, nội tình hoạt động sản xuất, xuất khẩu lúa gạo của Việt Nam cho nên họ mới ép cho các nhà thương mại Việt Nam bán với giá rất thấp. Cho nên Trung Quốc cứ mua, doanh nghiệp xuất khẩu tiểu ngạch sang là có lãi, không cần thỏa thuận, đàm phán, xuất khẩu với giá cao.

Đây là sự yếu kém của thương nhân, làm giá trị của hạt gạo càng nhỏ, người nông dân càng làm càng thua lỗ.

Trong lĩnh vực khai thác khoáng sản, cũng xảy ra tình trạng tương tự. Các tài nguyên thiên nhiên như than, bauxite, titan… đều xuất khẩu với mức giá rất thấp, chưa kể lại xin đủ thứ ưu đãi về thuế, phí.

Các chuyên gia đã chỉ thẳng thực trạng xuất khẩu nông sản giá rẻ dẫn đến thu mua của người dân giá rẻ, nông dân phải bỏ ruộng. Trong trường hợp của khoáng sản kể trên, phải phân tích như thế nào? Chính sách đào tài nguyên bán giá rẻ đó sẽ gây thiệt hại cho ai, và vì sao nó tồn tại được lâu đến tận hôm nay, khi mà theo nhiều dự báo, Việt Nam đã sắp hết một số loại khoáng sản?

Bất cứ các sản phẩm nào ở Việt Nam mà Trung Quốc cần họ đều tìm cách để mua với giá rẻ, điều này đánh vào lòng tham của các doanh nghiệp, trong đó chủ yếu là doanh nghiệp nhà nước vì các doanh nghiệp này không quan tâm nhiều đến lời lãi. Như than là điển hình. Nó đã đánh vào lỏng lẻo của bộ máy quản lý khắp mọi nơi và khắp mọi ngành.

Tư duy nhiệm kỳ cũng xuất hiện trong trường hợp này, không cần tính toán đến tài nguyên bị phá hại và lợi ích của quốc.

Thị trường của chính sách mua rẻ, bán rẻ, xuất khẩu thô và nhập khẩu các sản phẩm đã qua chế biến, máy móc của Việt Nam chủ yếu là Trung Quốc. Đây là sự phụ thuộc hay lệ thuộc, thưa ông? Tư duy “bán rẻ, bán nhiều” đang chi phối nền kinh tế Việt Nam trong khi thị trường xuất khẩu chủ yếu lại là Trung Quốc tiềm ẩn những rủi ro nào?

Công nghiệp chế biến tầm trung bình như cơ khí, điện tử Trung Quốc đạt được tiến bộ và những sản phẩm làm ra đã phù hợp với nhu cầu của Việt Nam như đồ điện, đồ điện tử: quạt, điều hòa, máy lạnh… là linh kiện do Trung Quốc sản xuất.

Do Việt Nam thiếu chính sách, không phát triển công nghiệp phụ trợ, doanh nghiệp trong nước thì không được ưu đãi, chỉ còn cách sang Trung Quốc mua linh kiện về lắp ráp trong khi bên ngoài đóng dấu xí nghiệp A, B của Việt Nam nhưng bên trong lại là linh kiện của Trung Quốc. Việt Nam trở thành nước nhập siêu.

Công nghiệp chế biến không có nên buộc phải bán rẻ, xuất khẩu thô cho Trung Quốc là chủ yếu do giao thông thuận tiện, 2 bên dễ móc ngoặc đánh tụt hàng Mỹ để xuống giá… Đây là hiện tượng chung mà tất cả những nước kém phát triển đều rơi vào tình trạng này nhưng ở Việt Nam nặng nề và kéo dài do không có cơ quan nhà nước xử lý, sửa đổi.

Những rủi ro là rất lớn như tài nguyên cạn kiệt, môi trường ô nhiễm, công nghiệp không phát triển được, thu nhập thấp, người lao động không phát triển, trong khi đó lại đẩy việc ra ngoài hết và trở thành người tiêu thụ. Việt Nam trở thành nước xuất khẩu những sản phẩm thô và nhập về những sản phẩm đã qua chế biến từ A đến Z.

Trong bối cảnh dư luận đang đặt ra vấn đề thoát khỏi sự lệ thuộc về kinh tế Trung Quốc. Việc loại bỏ tư duy “bán rẻ, bán nhiều” cho Trung Quốc có tác động như thế nào trong mục tiêu trên? Và để làm được như vậy, giải pháp cụ thể phải đặt ra là gì?

Nếu 2 bên tranh chấp biển Đông và xảy ra căng thẳng, Trung Quốc sử dụng những biện pháp kinh tế sẽ khiến Việt Nam lao đao. Trước mắt là tình huống khó tuy nhiên theo tôi nếu Trung Quốc làm điều đó thì về lâu dài sẽ là có lợi cho Việt Nam.

Điều này sẽ đẩy Việt Nam vào thế phải sống bằng sức của mình. Việt Nam là đất nước không nhỏ với 100 triệu dân, phải làm công nghiệp chế biến, đầu tư nước ngoài phát huy tác dụng để các doanh nghiệp trở thành hạt nhân, phát triển nền công nghiệp, đa dạng hóa thị trường thay vì chỉ làm việc với 1 thị trường dễ móc ngoặc với nhau.

Đây sẽ là điều đáng mừng cho Việt Nam, chỉ có những đòn như vậy, Việt Nam mới tỉnh táo hơn và khắc phục những hạn chế trước đó. Việt Nam phải mua đắt hơn nhưng các sản phẩm sẽ tốt hơn.

Xin trân trọng cảm ơn ông!