Trung Quốc phụ thuộc nguồn gạo: Việt Nam vẫn nhận thua vì…

GS Võ Tòng Xuân – chuyên gia Nông nghiệp nêu quan điểm khi bàn về vấn đề nông nghiệp Việt Nam thời gian qua trước thực trạng Trung Quốc luôn là thị trường xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam. Việc thương lái Trung Quốc ngừng thu mua từ lúa gạo, đến thủy sản, rau củ quả… đều khiến doanh nghiệp và nông dân lao đao.

Không chỉ rơi vào tình trạng bấp bênh, giá xuất khẩu cũng luôn ở mức thấp trong khi đáng ra Việt Nam phải nắm thế chủ động vì thực tế Trung Quốc cần Việt Nam hơn.

Việt Nam được biết đến là một đất nước có thế mạnh về nông nghiệp tuy nhiên nhiều ngành nghề trong lĩnh vực này hiện đang phụ thuộc Trung Quốc đầu vào và đầu ra của sản phẩm. Đơn cử như sản xuất, xuất khẩu lúa gạo, theo báo cáo của Bộ NN-PTNT cả năm 2013 nguồn phân bón, thuốc trừ sâu nhập khẩu chủ yếu từ Trung Quốc, chiếm tới khoảng 50% tổng kim ngạch nhập khẩu. Thậm chí, giống lúa lai theo báo cáo mới đây cũng cho biết có đến 70% phải nhập khẩu từ Trung Quốc. Quan điểm của ông về thực tế này như thế nào, vấn đề nằm ở việc Việt Nam yếu kém trong khâu sản xuất giống lúa, phân bón, thuốc trừ sâu… hay còn lý do nào khác?

Nguyên nhân dẫn đến việc lúa lai nhập đến 70% từ Trung Quốc do tại miền bắc, Bộ Nông nghiệp đã chỉ đạo Viện nghiên cứu và trường ĐH Nông nghiệp 1 tạo ra giống lúa lai nhưng so với giống lúa lai của Trung Quốc năng suất không bằng.

Tuy nhiên, thay vì Việt Nam tập trung kinh phí nghiên cứu lại không tập trung mà ỉ lại Trung Quốc có rồi. Nếu Bộ Nông nghiệp tập trung đầu tư kinh phí nghiên cứu Việt Nam sẽ tự túc được giống lúa lai.

Một điểm đáng lưu ý là khi giống lúa từ Trung Quốc về, Bộ Nông nghiệp lại khuyến khích các tỉnh bao cấp, tài trợ cho nông dân, khuyến khích nông dân mua vì nếu mua nguyên giá thành của Trung Quốc thì cũng sẽ đắt gần 40.000 đồng/kg.

Đây cũng là điều giúp cho các công ty bán được do chính sách mà Bộ Nông nghiệp đưa ra, các tỉnh phải trợ cấp cho nông dân còn nếu để nông dân mua đúng với giá bên kia thì nông dân cũng không mua nổi.

Về vấn đề thuốc trừ sâu, thực tế Việt Nam có thể nhập từ Nhật, Thụy Sỹ… thậm chí Đài Loan cũng có một số thuốc rất tốt. Thuốc của Trung Quốc quá nhiều làm thị trường loãng và hiệu quả cũng rất là đáng nghi ngờ, và thuốc của Trung Quốc mà chủ yếu là ở miền bắc.

Chất lượng phân bón nếu mua ở Maroc (Châu Phi) sẽ rất tốt chỉ có điều là tiền chuyên chở sẽ cao hơn trong khi đó, nhu cầu phân bón cho lúa lại quá cao, giá mua từ Trung Quốc rẻ, Trung Quốc lại nằm kế bên nên đem về nhanh.

Thậm chí xuất khẩu lúa gạo cũng phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường Trung Quốc, bằng chứng là Trung Quốc liên tục dẫn đầu về nhập khẩu gạo Việt Nam. Trong 5 tháng đầu năm 2014 Trung Quốc đã chiếm tới 41,75% thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam, nhiều thời điểm trở thánh cứu cánh cho xuất khẩu gạo Việt Nam. Nguyên nhân chủ quan, khách quan là do đâu? Tại sao Việt Nam không mở rộng đối tác xuất khẩu gạo, vấn đề có nằm ở chất lượng, việc xúc tiến thương mại còn hạn chế không thưa ông?

Phần lớn Việt Nam xuất khẩu qua đường tiểu ngạch vì giấy tờ không cần làm nhiều, không phải đóng thuế dù tiền thu lại từ bán gạo không cao. Ví dụ giống lúa 50404 nông dân trồng rất dễ dàng, thu mua thấp nên cách làm như vậy đã hạ giá sản phẩm của mình.

Để Trung Quốc mua dễ nhưng Việt Nam lại lỗ, làm hư đường xá và ép nông dân bán giá rẻ vì vậy người ta mới bán nhiều nhưng giá trị không được như gạo của Thái Lan hoặc như 1 số công ty bán đường đường chính theo đường xuất khẩu chính ngạch.

Thêm lý do quan trọng khiến gạo của Việt Nam xuất chủ yếu sang Trung Quốc do chất lượng gạo còn thấp nên việc xuất khẩu ra nước ngoài khó khăn hơn. Nếu phát hiện có dư lượng thuốc trừ sâu họ sẽ buộc tiêu hủy, các doanh nghiệp xuất khẩu phải trả thêm tiền cho việc tiêu hủy hoặc bị yêu cầu chở về nước. Như vậy, sẽ rất tốn kém còn nếu đưa sang Trung Quốc, Trung Quốc sẵn sàng thu mua mọi sản phẩm mà không cần chú ý có thuốc gì.

Nguyên nhân khác như mọi người vẫn biết, không chỉ ở lúa gạo mà nhiều mặt hàng khác, việc xúc tiến thương mại của Việt Nam còn rất yếu. Bộ Nông nghiệp Phát triển nông thôn và Bộ Công thương chưa có những chiến lược để đòi hỏi các doanh nghiệp xuất khẩu gạo có chất lượng.

Dĩ nhiên có những loại gạo có chất lượng nhưng chủ yếu chỉ bán ở siêu thị cho dân Việt Nam ăn hoặc có một số cũng xuất ra nước ngoài. Ví dụ gạo hữu cơ đã xuất ra được nước ngoài có chất lượng và bán giá cao nhưng thực tế Việt Nam lại không làm gạo chất lượng, thương lái thu mua trộn lẫn các loại lúa, gạo khác nhau nên không thể nào đăng ký nhãn hiệu, thương hiệu của gạo. Từ đó không có sản phẩm để đi xúc tiến thương mại.

Tại hội chợ ở Băng Kok năm 2013, Thái Lan có hơn 10 thương hiệu, Campuchia cũng có các công ty xuất khẩu trong khi đó Việt Nam không có công ty nào tham gia.

Phải có những liên kết sản xuất, quan trọng là có đầu ra của gạo khi mà họ tổ chức cánh đồng mẫu lớn. Có những Tập đoàn hoặc hợp tác xã cho nông dân họ phát triển, trồng cùng giống lúa theo quy trình GAP thì vốn đầu tư cũng thấp.

Doanh nghiệp thu mua hoặc bao tiêu sản phẩm mua giống đó cùng máy móc thiết bị hiện đại họ sẽ hợp đồng sản xuất ra gạo tốt từ đó mới làm được giá cả cao lên còn bây giờ nếu cứ để cho nông dân tự phát, kế đó là hàng trăm thương lái đi mua gom chỗ này, chỗ kia, trộn lẫn gạo thóc với nhau sẽ không bao giờ có thương hiệu.

Đối với ngành hàng thủy sản, Trung Quốc vẫn là thị trường lớn thứ tư và đang có khả năng vượt lên trong những năm tiếp theo. Nhiều doanh nghiệp chế biến xuất khẩu nước ta thiếu tôm nguyên liệu trầm trọng, không đủ hàng để bán cho những thị trường có giá trị cao hơn, ảnh hưởng đến thương hiệu, chất lượng thủy sản nước ta. Tình trạng đã diễn ra nhiều năm và ở nhiều mặt hàng thủy sản khác nhau nhưng đến nay vẫn tiếp diễn, lý do là gì, thưa ông?

Thủy sản xuất khẩu của Việt Nam cũng rơi vào tình cảnh kém về chất lượng. Vừa qua, trên báo chí nước ngoài đã đưa nhiều thông tin tôm Việt Nam bơm nhiều kháng sinh để khối lượng cao nhưng khi về rã đông, tôm teo lại nên họ cảnh giác tôm của Việt Nam. Nhiều nước đã hủy đơn nhập khẩu và tìm cách thay thế thịt.

Trong khi đó, sản xuất tôm của Việt Nam vẫn được tổ chức không quy củ, rất khó truy được nguồn gốc. Thương lái thu mua của người nuôi, tại nhà máy chế biên, việc đóng hộp cũng không có những quy định cụ thể, cá loại A cũng trà trộn cá loại B, C nên khi mở hộp cá ra thấy chất lượng không tốt sau đó người ta mới có kinh nghiệm không mua hàng Việt Nam với giá cao.

Trong khi đó, cũng như lúa gạo, Trung Quốc cũng không đặt ra những quy định, yêu cầu ngặt nghèo về chất lượng, thậm chí có thời điểm họ tổ chức cho thương lái thu mua ồ ạt ngay tại ao nuôi với giá cao, làm ảnh hưởng đến những hợp đồng xuất khẩu của các doanh nghiệp với đối tác đã được ký trước đó.

Chính điều này đã khiến nhiều doanh nghiệp chế biến xuất khẩu nước ta thiếu tôm nguyên liệu trầm trọng, không đủ hàng để bán cho những thị trường có giá trị cao hơn, ảnh hưởng đến thương hiệu, chất lượng thủy sản nước ta.

Tuy nhiên, việc buôn bán với Trung Quốc lại rất bấp bênh, có thời điểm Trung Quốc lại đột ngột thu mua trong khi người nuôi tôm vì thấy lợi lớn khi bán cho thương lái Trung Quốc đã ồ ạt thu mua đã khiến giá tôm giảm mạnh. Sự việc đã diễn ra nhiều lần ở nhiều mặt hàng khác nhau.

Các mặt hàng nông sản, rau củ, quả cũng trong tình trạng tương tự. Thậm chí, thương lái Trung Quốc còn ồ ạt thu mua các loại nông sản không rõ mục đích với giá cao khiến người dân đổ xô trồng sau đó ngừng thu mua khiến hàng rớt giá thê thảm, tồn đọng lớn. Trong khi tình trạng này lại không diễn ra ở các nước như Malaysia, Lào, Campuchia… ông có thể lý giải nguyên nhân?

Các địa phương đã quản lý quá lỏng lẻo để tư nhân Trung Quốc qua Việt Nam, muốn làm gì thì làm trong khi đáng lẽ chính quyền địa phương thấy bóng dáng người lạ đòi hỏi họ muốn làm ăn ngay phải đăng ký kinh doanh.

Mình đã để thương lái Trung Quốc vào lừa gạt thậm chí lừa gạt nhiều lần, hoàn toàn do mình chứ không phải do ai khác.

Hiện Trung Quốc hiện là thị trường xuất khẩu nông sản lớn nhất của Việt Nam, nếu Trung Quốc ngừng thu mua sản xuất nông nghiệp của Việt Nam sẽ lao đao, đồng thời Việt Nam cũng phải nhập khẩu nhiều những nguyên liệu phục vụ cho sản xuất nông nghiệp. Theo ông, Việt Nam có thể thoát khỏi sự phụ thuộc vào Trung Quốc không và bằng cách nào?

Trung Quốc có dân số là 1,4 tỷ nên đây là thị trường lớn ở Việt Nam nên khi mất thị trường đó mình thiệt hại lớn nhất là hàng hóa mình chưa đạt chất lượng, chỉ Trung Quốc mua nhưng mặt khác cũng cho mình thấy nếu làm ăn đàng hoàng thì mua bán đàng hoàng thì mình có lời nhiều hơn.

Chỉ có điều các doanh nghiệp phải thấy rằng mình phải chỉnh đốn, cải tiến vì hàng hóa xuất sang Trung Quốc. Trung Quốc có giận mình đến mấy vẫn phải ăn mà như gạo có mua của Thái Lan giá cũng cao hơn gạo Việt Nam nên Việt Nam thế nào cũng bán gạo cho Trung Quốc. Rồi các loại rau củ quả cũng như vậy.

Muốn làm có lời phải chính đốn cách làm, buôn bán phải có hợp đồng còn nếu Trung Quốc muốn mua gì thì mua, Việt Nam đến cửa khẩu muốn bán gì thì bán tuy mình tiêu thụ được sản phẩm nhưng không chắc chắn, cái gì có hợp đồng cũng chắc chắn hơn, khi có hợp đồng, giá cả tốt hơn và người nông dân cũng khá hơn.

Bản thân Trung Quốc đang phụ thuộc Việt Nam. Họ đâu có đủ lương thực, thực phẩm, lúa gạo vì theo ước tính của các nhà kinh tế đến năm 2020 Trung Quốc sẽ thiếu ăn, thiếu nguồn lương thực ít nhất là 10 triệu tấn.

Dĩ nhiên Trung Quốc sẽ cố gắng sản xuất nhưng họ sản xuất không đủ do dân quá đông nên họ vẫn phải mua của Việt Nam còn mua của Lào cũng không có, Lào phải mua Thái Lan, Campuchia cũng phải mua của Thái Lan trong khi gạo Thái Lan giá cao nên Trung Quốc vẫn còn phải lệ thuộc vào Việt Nam.

Việt Nam phải lấy hoàn cảnh này để điều chỉnh không nên bán giá quá thấp để nông dân bị thiệt hại đường xá bị thiệt hại. Việt Nam luôn trong thế chủ động hơn bị động nên bây giờ Việt Nam cần chủ động.

Việt Nam phải đặt điều kiện, mua bán chứ không thể cầu cạnh Trung Quốc để bán vì mình biết Trung Quốc cần mình chứ Trung Quốc không thể đi chỗ khác mua. Đồng thời, chất lượng của các sản phẩm cũng cần được chấn chỉnh, chế biến các sản phẩm có chất lượng để bán giá cao hơn.

Xin trân trọng cảm ơn ông!